Η ΘΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ.

«Απέναντι από τον ναό (του Ασκληπιού) είναι ο τόπος που κοιμούνται οι προσκυνητές του Θεού. Ένα κυκλικό οικοδόμημα, κτισμένο εκεί κοντά, από μάρμαρο, η λεγόμενη θόλος, είναι άξιο θέας. Μέσα στην Θόλο υπάρχει ζωγραφική παράσταση του Παυσίου, που παριστά τον Έρωτα να έχει παρατημένα τα βέλη και το τόξο και να έχει πάρει και να κρατεί την λύρα. Είναι επίσης ζωγραφισμένη η Μέθη εδώ να πίνει από γυάλινη κούπα, έργο και τούτο του Παυσίου. Η κούπα φαίνεται σαν αληθινή γυάλινη και μπορεί κανείς να ιδεί διά μέσου αυτής το πρόσωπο της γυναίκας». Παυσανίου Κορινθιακά 27, 3. 

Η περιγραφή της Θόλου από τον Παυσανία είναι εξαιρετικά συνοπτική και δεν δίνει καμία πληροφορία σχετικά με την μορφή του οικοδομήματος καθώς και την χρήση του. Η ανέγερση της Θόλου άρχισε το μείον 360 και επερατώθη το 350 περίπου. Η Αγλαϊα Αρχοντίδου Αργύρη, Αρχαιολόγος, στο βιβλίο της Επίδαυρος (σ. 22-26) δίδει την εξής περιγραφή: «Κοντά στο ναό του Ασκληπιού βρίσκονται τα λείψανα ενός περίκεντρου οικοδομήματος, της Θόλου. Είχε κυκλικό σηκό, πτερό και εσωτερική κιονοστοιχία. Στην είσοδο που ήταν στα ανατολικά όπως στους ναούς, οδηγούσε μια ράμπα. Την εξωτερική δωρική κιονοστοιχία αποτελούσαν 26 κίονες, που στήριζαν ένα δωρικό θριγκό, στολισμένο με μετόπες ανάγλυφες με ρόδακα. Η εσωτερική κιονοστοιχία είχε 14 Κορινθιακούς κίονες. Μεταξύ των δύο κιονοστοιχιών παρεμβάλλετο ο τοίχος του σηκού, από άσπρο μάρμαρο, που είχε παράθυρο, για να μπαίνει το φως. Την πόρτα του σηκού στόλιζαν πολλά ανάγλυφα κοσμήματα, κυμάτια και ωά. Το δάπεδο ήταν στρωμένο με άσπρες και μαύρες πλάκες από ασβεστόλιθο.

Στο κέντρο σχηματιζόταν ένας πλατύς κύκλος, από μαύρη πέτρα. Στο κέντρο του ήταν μια κυκλική άσπρη πέτρα, κινητή, ώστε να αφαιρείται εύκολα από εκείνον, που θα ήθελε να κατέβει στο υπόγειο, με τους τρεις ομόκεντρους διαδρόμους. Στην αρχή θεωρήθηκε από τον ανασκαφέα αποθήκη πολύτιμων αντικειμένων. Η οικοδομική επιγραφή των δαπανών του ιερού, ονομάζει την Θόλο «ΘΥΜΕΛΑ» γι’ αυτό υποστηρίχτηκε πως η θόλος ήταν τόπος εστιάσεως των ιερέων». Το κυκλικό οικοδόμημα της Θόλου της Επιδαύρου ήταν ένα άρτιο αστρονομικό Μνημείο. Το παράδοξο είναι ότι βρισκόταν στο κατ’ εξοχήν θεραπευτικό κέντρο του Αρχαίου Ελληνικού κόσμου. Ίσως κάποια μέρα κατανοήσουμε τους λόγους που αστρονομικό μνημείο λειτουργούσε σε χώρο ιάσεων, σε χώρο ασχολούμενο με την υγεία. Και ίσως αυτός είναι ο λόγος που κανείς μέχρι σήμερα δεν σκέφθηκε να συνδυάσει αρχιτεκτονικά και γλυπτά στοιχεία, εσωτερικά και εξωτερικά, δαπέδου, οροφής και τοιχογραφίας, προκειμένου να συνθέσει την αστρονομική ταυτότητα του Μνημείου. Εκτός του υπογείου της Λαβυρίνθου, το υπόλοιπο Μνημείο φέρει την σφραγίδα του πατέρα του Ασκληπιού, του Απόλλωνος, θεού του πνευματικού Φωτός. Εκπρόσωπος του Απόλλωνος στο φυσικό σύμπαν είναι ο Ήλιος. (Πλούτ., «Περί του ΕΙ του εν Δελφοίς», 4 και 21). Σήμερα σώζονται μόνο τα λείψανα του Λαβυρίνθου της. Στο Λαβύρινθο εφυλάσσοντο τα καστανόξανθα ιερά φίδια του Ασκληπιού, οι λεγόμενοι Παρείες. Τα φίδια είχαν θεραπευτική δράση και κατά τον Παυσανία ανήκαν στα ακινδυνώτερα είδη. Η επιλογή του κυκλικού σχήματος του Μνημείου δεν ήταν τυχαία. Επέτρεπε την αναπαράσταση του ουρανίου στερεώματος και προσδιόριζε τις δύο αστρονομικές θεωρείες περί Ηλίου, την Γεωκεντρική άποψη της φαινομενικής πορείας του και την Ηλιοκεντρική. Η φαινομενική πορεία διεγράφετο στο εξωτερικό του Μνημείου και την έβλεπαν όλοι οι επισκέπτες. Η Ηλιοκεντρική είχε χαραχθεί μέσα στο Μνημείο προφυλαγμένη από τα μάτια των πολλών. Η Θόλος του Ασκληπιείου της Επιδαύρου ή Θυμέλη σύμφωνα με τη σχετική οικοδομική επιγραφή, οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών -365 και του -335 στο πλαίσιο του μεγάλου οικοδομικού προγράμματος του Ιερού, αμέσως μετά την ολοκλήρωση κατασκευής του ναού του Ασκληπιού. Ο Παυσανίας, περιηγητής του 2ου αιώνα, αναφέρει ότι αρχιτέκτονας της Θόλου ήταν ο Πολύκλειτος από το Άργος. 

Η Θόλος της Επιδαύρου έχει έως σήμερα τη φήμη του τελειότερου κυκλικού οικοδομήματος της Αρχαίας Ελληνικής αρχιτεκτονικής. Το κτίριο χαρακτηρίζεται από διατάξεις αρχιτεκτονικών στοιχείων σε τριμερή οργάνωση. Η ανωδομή του αποτελείτο από τρεις ομόκεντρους κυκλικούς δακτυλίους. Εξωτερικά υπήρχε πώρινη περίσταση από 26 δωρικούς κίονες, η οποία περιέβαλε έναν πώρινο σηκό. Μια δεύτερη κυκλική κιονοστοιχία από 14 μαρμάρινους κίονες με κορινθιακό κιονόκρανο διακοσμούσε το εσωτερικό του σηκού. Το δάπεδο στο εσωτερικό της κορινθιακής κιονοστοιχίας διαμορφωνόταν από λευκές και μαύρες ρομβοειδείς πλάκες σε ένα μοναδικής σύλληψης γεωμετρικό σχέδιο. Σύμφωνα με τον Παυσανία, στο εσωτερικό του σηκού υπήρχαν ζωγραφικές παραστάσεις του ζωγράφου Παυσία. Τόσο το δωρικό πτερό όσο και το κορινθιακό περιστύλιο στήριζαν οροφή με μαρμάρινα φατνώματα φυτικής διακόσμησης. Το κτίριο στεγαζόταν από κωνική ξύλινη στέγη καλυμμένη με ένα πολύπλοκο σύστημα μαρμάρινων κεραμίδων ενώ στην κορυφή της στέγης είχε τοποθετηθεί ένα περίτεχνο κεντρικό φυτικό ακρωτήριο. Κάτω από το περίπλοκο δάπεδο υπήρχε ένας τριμερής υπόγειος χώρος. Οι κυκλικοί διάδρομοι που τον αποτελούσαν επικοινωνούσαν μεταξύ τους με ανοίγματα ενώ φράγματα στις κατάλληλες θέσεις ανάγκαζαν τον εισερχόμενο να ακολουθήσει μαιανδροειδή πορεία. Το κυκλικό σχήμα του κτιρίου, που συνήθως χαρακτηρίζει ταφικά οικοδομήματα, καθώς και η λαβυρινθώδης μορφή του υπογείου με τους σκοτεινούς διαδρόμους παραπέμπει στο χθόνιο χαρακτήρα του Ασκληπιού, επιτρέποντας την ερμηνεία της Θόλου ως κτίριο που στέγαζε την υπόγεια κατοικία του Θεού. Εξάλλου, σύμφωνα με το μύθο, ο Θεός θεράπευε τους πιστούς του μέσα από τη γη. Η Θόλος, σημαντικό οικοδόμημα στη μυστηριακή λατρεία του Ασκληπιού και σε άμεση γειτνίαση με το ναό του Ασκληπιού και τη στοά του Αβάτου, ενσωματώθηκε στα κτίρια που περιέβαλε η στοά των υστερορωμαϊκών χρόνων. Υλικό από τη Θόλο βρέθηκε εντοιχισμένο σε βυζαντινά μνημεία της ευρύτερης περιοχής. Μετά τις ανασκαφές του τέλους του 19ου αιώνα, από το μνημείο σώζονταν μόνο οι τρεις στερεοβάτες της ανωδομής και η υπόγεια τριμερής κατασκευή του λαβυρίνθου. Σημαντικό μέρος των διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών της ανωδομής χρησιμοποιήθηκε σε συνεπτυγμένες αποκαταστάσεις των αρχών του 20ου αιώνα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Επιδαύρου. Η Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Επιδαύρου εκτελεί από το 1994 πρόγραμμα μερικής αποκατάστασης του κτιρίου, στα πλαίσια του οποίου διαλύθηκαν οι παραπάνω αποκαταστάσεις. Σήμερα στο μουσείο εκτίθεται μόνο το κορινθιακό κιονόκρανο – παράδειγμα, που βρέθηκε προσεκτικά θαμμένο κοντά στο μνημείο.

Η φαινομενική πορεία του Ηλίου στο εξωτερικό της Θόλου α) Το πρώτο πράγμα που αντιλαμβάνετο ο επισκέπτης βλέποντας το Μνημείο ήταν οι κίονες του περιστυλίου. Εάν τους μετρούσε, και κατείχε ήδη την υπάρχουσα γνώση, ελάμβανε μία αστρονομική πληροφορία. Οι 26 κίονες αναπαριστούν την Μετάπτωση των Ισημεριών ή τον Μέγα Ενιαυτό. Είναι η φαινομενική ανάδρομος κίνηση του Ηλίου από τις 0 μοίρες του Κριού προς τους Ιχθείς και όχι από τον Κριό προς τον Ταύρο. Ο κωδικοποιημένος αριθμός 26 των Δωρικών κιόνων είναι οι 26 χιλιετίες ή για την ακρίβεια είναι τα 25.796 ηλιακά έτη που απαιτούνται προκειμένου ο Ήλιος να επιστρέψει στο σημείο εκκινήσεώς του στις 0 μοίρες του Κριού την εαρινή ισημερία (21η Μαρτίου). Οι 26 κίονες στο εξωτερικό του Μνημείου ένωναν το δάπεδο με την οροφή. β) Στην οροφή στεφάνι με ακτίνες περιέγραφε την φαινομενική πορεία του Ηλίου. Έμοιαζε με τεράστιο τροχό άρματος (το μυθικό «τέθριππον» άρμα του Ηλίου με 4 άλογα = 4 εποχές), που διέτρεχε καθημερινά τον Ζωδιακό Κύκλο δημιουργώντας το ημερονύκτιο της Γης.

Προχωρώντας μία μοίρα κάθε μέρα επάνω στον κυκλικό Ζωδιακό γεννά το ηλιακό έτος των 4 εποχών. Ηλιοκεντρισμός στο εσωτερικό της Θόλου: Στο εσωτερικό της Θόλου ο Ήλιος πρωταγωνιστούσε στο δάπεδο, στην τοιχογραφία και στην οροφή με διαφορετικές εκφράσεις της πολυσχιδούς του δράσεως. α. Τοιχογραφία: Και πάλι το πρώτο πράγμα που θα αντίκρυζε ο επισκέπτης, εάν του επετρέπετο η είσοδος στο εσωτερικό του Μνημείου, ήταν αναμφίβολα η θαυμάσια τοιχογραφία του Παυσίου. Η Λ ύ ρ α μαζί με το τόξο και τα βέλη είναι τα τρία κυριότερα σύμβολα του Ηλίου/Απόλλωνος και δι’ αυτών αλληγορείται η σύνδεση του φυσικού σώματος του Ηλίου με την πνευματική οντότητα του Απόλλωνος. Όμως στα χέρια του Έρωτος και όχι του Απόλλωνος, η επτάχορδη Λ ύ ρ α εναρμόνιζε με “έ ρ ω τ α” τις 7 τροχιές των πλανητών, που περιγράφονται στο δάπεδο του εσωτερικού της Θόλου. Τα βέλη με το τόξο της τοιχογραφίας είναι η εκ-τόξ-ευση (τόξο) των ακτίνων (βέλη) του Ηλίου κατά την ημερήσια πορεία του. Είναι το καθημερινά σχηματιζόμενο ηλιακό τόξο στον ουράνιο θόλο. Με την αποχώρηση του σκοτάδι σκεπάζει την Γη. «δεξιέ μεν γενέτωρ ηούς, ευώνυμε νυκτός» (και είσαι ο δεξιός μεν γεννήτωρ της αυγής, ο αριστερός δε της νυκτός). Ορφικός Ύμνος Ηλίου, στ. 4 Ο Ήλιος ζωογοννεί την πλανητική οικογένεια με φως και θερμότητα, καθώς ο Απόλλων μετουσιώνει το φως του Ηλίου σε γνώση και την θερμότητα σε “έρωτα”. Ήλιος είναι φως και αιωνία θερμότης στο φυσικό σύμπαν, Απόλλων είναι γνώση και σφοδρός “έρως” στον πνευματικό ορίζοντα των όντων. β. Αστρονομικό πρότυπο Ηλιοκεντρισμού στο σχέδιο δαπέδου Θόλου. Ευτυχώς τουλάχιστον το δάπεδο της Θόλου διεσώθη μέχρι σήμερα και εικόνα του βρίσκεται ανηρτημένη στο Μουσείο της Επιδαύρου. Το διακοσμητικό αυτό σχέδιο δεν είναι μια καλλιτεχνική φαντασίωση, όπως πίστευαν μέχρι σήμερα.

Είναι η ακριβής αναπαράσταση του Ηλιοκεντρικού Συστήματος. Σαράντα χρόνια πριν την γέννηση του Αρίσταρχου του Σαμίου, που ιστορικώς αναφέρεται ότι ανεκάλυψε πρώτος το Ηλιοκεντρικό Σύστημα, η Θόλος είχε ήδη αποτυπώσει στο δάπεδο την πλήρη και λεπτομερή αναπαράσταση του Ηλιοκεντρικού Συστήματος. Η ανέγερση της Θόλου άρχισε το μείον 360. Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος εγεννήθη το 320. Πριν όμως από την ανέγερση της Θόλου, πρώτοι οι Πυθαγόρειοι έλεγαν ότι στο μέσον βρίσκεται ο ήλιος, η δε γη είναι ένα από τα άστρα (πλανήτες), που περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο και έχει ημέρα και νύκτα. Προκειμένου να γίνει οποιαδήποτε αναγνώριση παραστάσεως, σχεδίου, εννοίας, ιδέας ή διανοήματος, είναι ανάγκη αυτή να προϋπάρχει καταγεγραμμένη στην μνήμη του παρατηρητού ή του στοχαστού (Πλάτωνος, Θεαίτ. 192).  Ο Πλάτων στην Πολιτεία (616c-617c) κάνει την περιγραφή του ουρανού με τους αστέρες και το πλανητικό σύστημα ( ο μύθος της περιστροφής των ουρανίων σωμάτων γύρω από το Αδράχτι της Ανάγκης). Στον Τίμαιο (36c) περιγράφει την δημιουργία του κόσμου σύμφωνα με τους δύο κύκλους: του «ταυτού» και του «ετέρου», των αστέρων (26 κίονες) και των τροχιών των 7 πλανητών. Η κατασκευή της Θόλου (360 μείον) συμπίπτει με την συγγραφή του Τιμαίου, ενώ η Πολιτεία είναι προγενεστέρα (μεταξύ του 380 και 370). Η καταχώρηση των ονομάτων των πλανητών επάνω στο σχέδιο της Θόλου έγινε βάσει των Ορφικών Ύμνων, στους οποίους αναφέρεται η θέση της Σελήνης, της Γης και του Άρεως. Η μελέτη του αστρονόμου Κωνστ. Χασάπη σχετική με το Πλανητικό σύστημα και τους Ορφικούς Ύμνους διευρύνει τον πνευματικό ορίζοντα και ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη ως προς την αρχαιότητα των αστρονομικών Ορφικών γνώσεων (ΤΑ ΟΡΦΙΚΑ, Ιωαν.Πασσά, Εκδ. ΗΛΙΟΣ).  Η Μονάς – Ήλιος, ο ετήσιος Ηλιακός Κύκλος, διαχωρίζει τις πλανητικές τροχιές σε 280 ρόμβους πλανητών και 80 συνολικώς κιόνων και διαστημάτων. Το «κατά φύσιν διαιρέειν έκαστον», όπως λέγει ο Ηράκλειτος στο 1ο απόσπασμα, οδήγησε στην «κατά φύσιν» λογική, τριαδική διαίρεση του δαπέδου: της Μονάδος, των πλανητικών τροχιών και των 2 περιστυλίων. Με τους διαχωρισμούς αυτούς φαίνεται επακριβώς η λειτουργία των 4 κύκλων του χρόνου του πλανήτου Γη. Ο αριθμός 360+1, που προκύπτει από το άθροισμα των στοιχείων, είναι ένας πολύπλοκος συνδυασμός, που καταλαμβάνει εσωτερικό και εξωτερικό των στοιχείων του δαπέδου. Όχι μόνον με την Μονάδα Ήλιος, λευκή πέτρα, αλλά και με όλα τα στοιχεία του δαπέδου, τονίζεται ακόμη μια φορά η σημασία του Ηλιοκεντρισμού του Πλανητικού Συστήματος. Ταυτοχρόνως καταγράφεται ο αριθμός των 360 ημερών του Ηλιακού έτους της Γης, προστιθέμενης της μίας επί πλέον ημέρας, αρχής του νέου ηλιακού έτους για τον πλανήτη μας.

Με την πιο πάνω περιγραφή των 4 κύκλων του χρόνου εμφανίζεται η φυσική προοδευτική αύξηση από τον μικρό κύκλο (ημερονύκτιο) στον μέγα (Μετάπτωση των Ισημεριών) και παραδίδεται καταγεγραμμένη με ακρίβεια η σοφία του Ιερατείου. Ποιες μεγαλοφυείς διάνοιες συνέλαβαν ένα τόσο πολύπλοκο συνδυασμό μαθηματικής και αστρονομικής παρατηρήσεως με τόσο απλά και οφθαλμοφανή μέσα; Στην Θόλο της Επιδαύρου δεν έχει απλώς καταγραφεί η διπλή γνώση της φαινομενικής πορείας του Ηλίου και της Ηλιοκεντρικής του θέσεως, αλλά τοποθετείται η Μετάπτωση των Ισημεριών στο εξωτερικό της Θόλου, όπως και λογικά θα πρέπει να είναι τοποθετημένη. Για να αποκρυσταλλωθεί παρόμοια γνώση πρέπει να είχαν καταγραφεί πολλοί κύκλοι των 26 χιλιάδων ετών πριν γίνει αντιληπτό το φαινόμενο και δεσπόσει η κιονοστοιχία των 26 κιόνων στο εξωτερικό της Θόλου. Πηγή: Άρρητοι λόγοι: Επίδαυρος. Θόλου αποκάλυψις.