«Ολη η Ελλάδα ένας πολιτισμός»: Από την Επίδαυρο στο Κονάκι του Προδρόμου

Γνωστά και άγνωστα μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς θα φιλοξενήσουν φέτος δράσεις του προγράμματος «Ολη η Ελλάδα ένας πολιτισμός»

Οπως έχει ήδη ανακοινωθεί, σημαντικός αριθμός θεατρικών, μουσικών και χορευτικών παραστάσεων, καθώς επίσης αρκετά δρώμενα που αφορούν το παιδί, περιλαμβάνει το πρόγραμμα «Ολη η Ελλάδα ένας πολιτισμός 2025», του πολιτιστικού θεσμού που πριν από έξι χρόνια εγκαινίασε το υπουργείο Πολιτισμού και μέχρι στιγμής έχει στεφθεί με επιτυχία.

Ολες αυτές οι εκδηλώσεις θα λάβουν χώρα σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία, μουσεία και άλλες ιστορικής σημασίας τοποθεσίες εκτός της Περιφέρειας Αττικής. Οπότε το μείζον θέμα εδώ είναι η μοναδικότητα που κάθε τόπος προσφέρει σε συνδυασμό με την ενίσχυση της πολιτιστικής αποκέντρωσης.

Με το ανά χείρας κείμενο, χωρίς να αναφερθούμε στο ίδιο το πρόγραμμα των δράσεων που θα φιλοξενηθούν ανά την Ελλάδα, θα κάνουμε μια επιλογή ορισμένων από τους χώρους που αξίζουν ιδιαίτερη προσοχή, πέρα από το γεγονός ότι όλοι (ακόμα και αυτοί που δεν θα αναφερθούν) αποτελούν ανεξίτηλα στον χρόνο μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς μας.

Θέατρα και μνημεία της αρχαιότητας

Το Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου είναι φυσικά ο βασιλιάς των αρχαίων θεάτρων στη χώρα μας αλλά δεν είναι το μόνο που χαίρει προσοχής. Σε όλη την ελληνική περιφέρεια θα βρούμε θεατρικούς χώρους που αφήνουν το δικό τους, ξεχωριστό αποτύπωμα στον χάρτη.

Περίοπτη θέση κρατάει ο υποδειγματικά οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος της Αρχαίας Κορίνθου, γύρω από τον Ναό του Απόλλωνα, όπου εκτός των άλλων υπάρχει το Θέατρο, το ρωμαϊκό Ωδείο, το Ασκληπιείο και το μουσείο στέγασης αντικειμένων που κτίστηκε το 1931. Δίνοντας έμφαση στον γαστρο-οινικό και πολιτιστικό τουρισμό η εκδήλωση «Θησαυροί κορινθιακής γης» στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Κορίνθου έχει εδώ και τρία χρόνια αποδείξει ότι η σωστή οργάνωση μπορεί να είναι επιτυχημένη.

Η σημερινή μορφή ενός από τα πρωιμότερα λίθινα θεατρικά οικοδομήματα της χώρας μας, του Αρχαίου Θεάτρου Φιλίππων στην Καβάλα, είναι αποτέλεσμα διαδοχικών κτιριακών αλλαγών, οι οποίες αντιπροσωπεύουν διάφορες φάσεις της ιστορίας της πόλης. Το θέατρο κτίστηκε στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία, όχι μόνον της Μακεδονίας αλλά ολόκληρης της Ελλάδας.

Στο κατώτερο κεντρικό τμήμα του κοίλου του Αρχαίου Θεάτρου Ορχομενού Αρκαδίας σώζονται 10 σειρές εδωλίων, καθώς και τρεις κλίμακες, παρότι όταν κτίστηκε (μάλλον τον 3ο αιώνα π.Χ.) διέθετε περισσότερες από 40 σειρές εδωλίων και ήταν χωρητικότητας περίπου 3.000 θεατών. Το θέατρο βρίσκεται σε ένα καταπληκτικό σημείο που προσφέρει πανοραμική άποψη της πεδιάδας του Ορχομενού και της Κανδήλας στη βόρεια και στη νότια πλευρά του, γεγονός που κάνει την εμπειρία της παρακολούθησης πολιτιστικού δρώμενου ακόμα πιο εκλεκτή.

Ενα από τα σημαντικότερα και καλύτερα διατηρημένα μνημεία της Ηπείρου, βόρεια της Πρέβεζας (στη χερσόνησο που χωρίζει τον Αμβρακικό κόλπο από το Ιόνιο πέλαγος), είναι το Ρωμαϊκό Ωδείο Νικόπολης, που οικοδομήθηκε στα χρόνια του Αυγούστου και επισκευάστηκε στα τέλη του 2ου – αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.

Διάσημο επίσης είναι το Ρωμαϊκό Ωδείο Κω στα νότια του δυτικού αρχαιολογικού χώρου, δυτικά της επίσης αναστηλωμένης ρωμαϊκής οικίας (Casa Romana). Εκεί κατά καιρούς φιλοξενούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως θα γίνει φέτος. Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO από το 1988, η Ροτόντα, στο ανατολικό τμήμα του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης, εδώ και μια ακριβώς δεκαετία και έχοντας αποκατασταθεί πλήρως, έχει ανοίξει τις πύλες της στο κοινό.

Κτισμένο στην πρώιμη ελληνιστική περίοδο, το Αρχαίο Θέατρο της Μαρώνειας στην τοποθεσία Καμπάνα του Νομού Ροδόπης, διαθέτει εξαιρετική ακουστική και μάλιστα αρχικώς είχε χωρητικότητα 2.500 θέσεων. Επί ρωμαϊκής εποχής, ο χώρος χρησιμοποιήθηκε ως αρένα για θηριομαχίες και στις μέρες μας αποτελεί θαυμάσιο σημείο για θεατρικές παραστάσεις και μουσικές συναυλίες, ιδίως μετά τα έργα αποκατάστασης που έγιναν στα τέλη της δεκαετίας του 2000, δίνοντας και πάλι ζωή στην ευρύτερη περιοχή.

Από το 1972 το Θέατρο αρχαιολογικού χώρου Δίου στην Πιερία λειτουργεί ως χώρος παραστάσεων, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ολύμπου, ενώ το Θέατρο αρχαίας Ηλιδας που βρίσκεται στα βόρεια της αρχαίας αγοράς, σε μια παλιά αναβαθμίδα του Πηνειού ποταμού, φιλοξενεί επίσης πολιτιστικά δρώμενα και είναι ο πυρήνας του Φεστιβάλ Αρχαίας Ηλιδας.

Φυσικά δεν θα μπορούσε να λείπει μια αναφορά στους αρχαιολογικούς χώρους Ζώνης Αλεξανδρούπολης, Ηραίου Περαχώρας, Καβειρίου Λήμνου και Πλευρώνας όπου ποικίλα δρώμενα πολιτιστικού χαρακτήρα λαμβάνουν χώρα κατά διαστήματα τους μήνες του καλοκαιριού.

Μονές

Απομονωμένος στα νερά της Μικρής Πρέσπας, στο άκρο του Νομού Φλώρινας, βρίσκεται ο Αγιος Αχίλλειος, ένα νησί που μπορεί μεν σήμερα να κατοικείται από ελάχιστους ανθρώπους, αλλά στα βυζαντινά χρόνια θεωρούνταν σημαντικό θρησκευτικό κέντρο. Πέντε εκκλησίες έχουν βρεθεί στην περιοχή και η Βασιλική στον Αγιο Αχίλλειο, κτισμένη ανάμεσα στα 983 και 986 μ.Χ., είναι η γνωστότερη.

Εκεί κάθε χρόνο διεξάγεται το μουσικό φεστιβάλ Πρέσπεια, καθώς ο χώρος είναι ιδιαίτερα ατμοσφαιρικός για νυχτερινές παραστάσεις. Βορειοανατολικά της Κρήτης, στη βάση του Ακρωτηρίου Σίδερο, δέκα χιλιόμετρα ανατολικά της Σητείας και έξι χιλιόμετρα βόρεια του Παλαίκαστρου βρίσκεται η Ιερά Μονή Τοπλού που, πέρα από το αξίζει μια επίσκεψη για τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της, ενδείκνυται ως εκθεσιακός χώρος εικαστικού περιεχομένου.

Τραυματισμένη από φυσικές καταστροφές, όπως ο σεισμός του 1995, η Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Δεσκάτης Γρεβενών που χρονολογείται από τον 12ο αιώνα και έχει τοιχογραφίες από το 1481, έχει αποκατασταθεί εδώ και πολλά χρόνια και τηρεί τις προϋποθέσεις για τη φιλοξενία μουσικών παραστάσεων, όπως θα γίνει φέτος.

Κάστρα και φρούρια

Τρία από τα πιο γνωστά κάστρα της Ελλάδας βρίσκονται σε διάφορα σημεία του Ναυπλίου και αποτελούν σημεία αναφοράς της πόλης: η Ακροναυπλία (Αρχαία Ακρόπολη), σε υψόμετρο 270 μέτρων από τη θάλασσα, το Κάστρο Παλαμηδίου, σε υψόμετρο 216 μέτρων (το μεγαλύτερο φρουριακό συγκρότημα της Ενετοκρατίας), και το Μπούρτζι, το θαλασσινό κάστρο στη βραχονησίδα του λιμανιού. Στο γειτονικό Αργος, στον λόφο της Λάρισας, οι οχυρώσεις ξεκινούν από τους προϊστορικούς χρόνους και το Κάστρο Λάρισας αποτελεί σήμα κατατεθέν της περιοχής.

Το 2022 θετικότατες εντυπώσεις είχε προκαλέσει η παραγωγή της Πολιτιστικής Ομάδας Ηχόδραμα «Μικρά Ασία: Ολα εδώ υπάρχουν για να θυμίζουν» που είχε ανεβεί στο Κάστρο της Λαμίας με αφορμή την Επέτειο Μνήμης των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Κτισμένο στο ψηλότερο σημείο ενός βραχώδους λόφου της Λαμίας, το Κάστρο στο οποίο στεγάζεται το Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας είναι το σημαντικότερο μνημείο της πόλης και «ελέγχει» την κοιλάδα του Σπερχειού ως τον Μαλιακό κόλπο και το πέρασμα που οδηγεί διαμέσου της Οθρυος στη Θεσσαλία.

Με τους δέκα πύργους και τα νεότερα κτίσματα των φυλακών που διαμορφώνουν την εικόνα του, το Φρούριο του Επταπυργίου, γνωστό και με την οθωμανική ονομασία Γεντί Κουλέ, εντυπωσιάζει στο βορειοανατολικό άκρο των τειχών της Θεσσαλονίκης, εντός της Ακρόπολης.

Κάστρα που έχουν αφήσει το δικό τους αποτύπωμα στην ελληνική ιστορία και που αξιοποιούνται σήμερα για δράσεις πολιτισμού είναι του Αγίου Γεωργίου (Κεφαλλονιά), τα Οθωμανικά Λουτρά Κάστρου Χίου, το Κάστρο Ηγουμενίτσας, το Κάστρο Αρτας, το Παλαιό Φρούριο Κέρκυρας, το Γυναικόκαστρο Κιλκίς και το Κάστρο Μυτιλήνης.

Σπήλαια, σχολές, αρχοντικά και κονάκια

Ενα από τα πιο αξιόλογα και αντιπροσωπευτικά δείγματα τσιφλικόσπιτου του κάμπου της Δυτικής Θεσσαλίας είναι το Κονάκι του Προδρόμου, κτισμένο στα ανατολικά όρια του οικισμού, πάνω στον λόφο του Αγίου Ιωάννη, ενώ ενδιαφέρον επίσης κινεί το κτίριο του Πολυχώρου Πολιτισμού Ισλαχανέ στη Θεσσαλονίκη όπου κατά καιρούς λαμβάνουν χώρα μουσικά δρώμενα.

Ο χώρος κατασκευάστηκε το 1903 και υπήρξε τμήμα του οθωμανικού ορφανοτροφείου Ισλαχανέ, το οποίο ιδρύθηκε το 1874 από τη μουσουλμανική κοινότητα της πόλης, για ορφανά αγόρια κάθε θρησκείας. Από την ενότητα αυτήν δεν θα μπορούσε να λείπει το κτίριο Πικιώνη (Παβίλιον) στους Δελφούς που σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Πέτρο Πικιώνη και αποτελεί μοναδικό δείγμα μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής καθότι λιθόκτιστο, με ανάγλυφες τεχνοτροπίες στους τοίχους και εντυπωσιακό δάπεδο.

Στον κήπο του συγκροτήματος της Σχολής Ουρσουλινών Τήνου που ήκμασε από το 1910 ως το 1930 και σήμερα στεγάζει το Δημοτικό Σχολείο των Κάτω Μερών καθώς και λαογραφικό μουσείο πραγματοποιούνται το καλοκαίρι πολιτιστικές εκδηλώσεις, ενώ σύμφωνα με την παράδοση, στον μεγάλο κήπο του Αρχοντικού Τσιατσιαπά στην περιοχή Απόζαρι της Καστοριάς πραγματοποιούνταν διασκεδάσεις και χοροί υπό τη συνοδεία μουσικών οργάνων που κρατούσαν ολόκληρες εβδομάδες. Συνεπώς σήμερα, 12 χρόνια μετά την πλήρη αποκατάσταση του χώρου το 2013, λειτουργεί ως επισκέψιμο μνημείο φιλοξενώντας ποικίλες επικοινωνιακές, εκπαιδευτικές και ψυχαγωγικές δράσεις.

Μουσεία

Οι χώροι των διάσπαρτων ανά την ελληνική περιφέρεια μουσείων κρίνονται επίσης ιδανικοί για τη φιλοξενία πολιτιστικών δράσεων και εδώ, εκτός από εμβληματικά μουσεία όπως το Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, το Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Ολυμπίας και το Ξενοκράτειο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου, αναφοράς χαίρουν επίσης τα Αρχαιολογικά Μουσεία Αιανής Κοζάνης, Αρεθούσης Χαλκίδας, Θηβών, Νεμέας, Ιωαννίνων, Ζακύνθου, Καλύμνου,όπως και το Μετοχιακό συγκρότημα Νέων Φλογητών – Κέντρο Βυζαντινού Πολιτισμού – Βυζαντινό Μουσείο Χαλκιδικής, το οποίο, σε μια έκταση 27 στρεμμάτων, είναι επίσης ένας χώρος με πολιτιστική χρήση – κυρίως για μουσικοθεατρικά δρώμενα.

Το Open Air Film Festival

Ιδιαίτερη μνεία όμως πρέπει να γίνει και στο Open Air Film Festival, έναν θεσμό που εδώ και 15 χρόνια υποστηρίζει το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Νύχτες Πρεμιέρας της Αθήνας, με προβολές κλασικών ταινιών σε καινούργιες, ψηφιακά αποκατεστημένες κόπιες, σε διάφορα σημεία της Αθήνας, από πάρκα ως αρχαιολογικούς χώρους. Είναι σημαντικό το ότι κατά τη διάρκεια της περασμένης 15ετίας περισσότεροι από 50 χώροι έχουν μέχρι σήμερα φιλοξενήσει προβολές του Open Air Film Festival.

Ανάμεσα τους οποίους θα βρούμε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία (Ναός του Ολυμπίου Διός, Αρχαιολογικός Χώρος Ελευσίνας), όπως και πολιτιστικούς χώρους και προαύλια – ταράτσες μουσείων: Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Θέατρο Ρεματιάς, Μουσείο Μπενάκη, Νομισματικό Μουσείο, Τρένο στο Ρουφ, Μέγαρο Δουκίσσης Πλακεντίας, Θέατρο Παλαιού Ελαιουργείου Ελευσίνας.

Οι προβολές πραγματοποιούνται ανάμεσα στον Ιούνιο και τον Σεπτέμβριο και φέτος, ανάμεσα στις πιθανές τοποθεσίες που θα τις φιλοξενήσουν είναι η Aκαδημία Πλάτωνος, το Θέατρο Κολωνού, η Διονυσίου Αρεοπαγίτου, το Πάρκο Ελευθερίας, το Ζάππειο, ο Κήπος Ελληνικού Ιδρύματος Βιβλίου και Πολιτισμού (ΕΛΙΒΙΠ), η ταράτσα του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και το προαύλιο της Μητρόπολης Αθηνών.